استاندارد حسابداری شماره 17
دارايی های نامشهود
(تجديد نظر شده 1386 و اصلاح شده براساس استانداردهای حسابداری جدید تا مهر 1389)
پیشگفتار
(1) استاندارد حسابداری شماره 17 با عنوان داراييهاي نامشهود که در تاریخ 1386 /4/30 توسط مجمع عمومی سازمان حسابرسی تصویب شده است، جایگزین استاندارد حسابداری شماره 17 قبلي و همچنين استاندارد حسابداري شماره 7 با عنوان حسابداري مخارج تحقيق و توسعه می‌شود و الزامات آن در‌مورد صورتهای مالی که دوره مالی آنها از تاریخ 1386/1/1 و بعد از آن شروع می‌شود، لازم‌الاجراست.
دلایل تجدید نظر در استاندارد
(2) این تجدیدنظر با هدف هماهنگی بیشتر با استانداردهای بین‌المللی حسابداری و بهبود استاندارد قبلی، انجام شده است.
تغییرات اصلی
(3) حسابداري مخارج تحقيق و توسعه که قبلاً به طور جداگانه در استاندارد حسابداري شماره 7 با عنوان ” حسابداري مخارج تحقيق و توسعه“ مطرح شده بود در اين استاندارد ادغام شده است.
(4) در استاندارد حسابداري قبلي، دارايي نامشهود به يک دارايي غيرپولي و فاقد ماهيت عيني اطلاق مي‌شد که حائز معيارهاي زير باشد:
الف. به منظور استفاده در توليد يا عرضه کالاها يا خدمات ، اجاره به ديگران يا براي مقاصد اداري توسط واحد تجاري نگهداري شود، و
ب . با قصد استفاده طي بيش از يک دوره مالي توسط واحد تجاري تحصيل شده باشد.
در استاندارد جديد، هر دو معيار مزبور حذف شده است.
(5) در استاندارد حسابداري قبلي، فرض شده بود که همه داراييهاي نامشهود، عمر مفيد معين دارند. ضمناً يک فرض قابل رد وجود داشت مبني‌بر اينکه عمر مفيد دارايي نامشهود از زمان بهره‌برداري از آن، از بيست سال تجاوز نمي‌کند. در استاندارد جديد اين فرض قابل رد حذف شده است، ضمن‌اينکه داراييهاي نامشهود به دو گروه با عمر مفيد معين و عمر مفيد نامعين طبقه‌بندي شده است. داراييهاي نامشهود با عمر مفيد نامعين مستهلک نمي‌شود.
هدف
1 . هدف اين استاندارد، تجويز نحوه حسابداري داراييهاي نامشهود است. موضوعات اصلي در حسابداري داراييهاي نامشهود عبارت از معيارها و زمان شناخت دارايي، تعيين مبلغ دفتري (شامل هزينه استهلاك) و موارد افشاست.
دامنه كاربرد
2 . الزامات اين استاندارد بايد در مورد حسابداري تمام داراييهاي نامشهود بكار گرفته شود مگر اينکه به موجب استانداردي ديگر، نحوه حسابداري متفاوتي، الزامي شده باشد.
3 . اين استاندارد ازجمله در موارد زير کاربرد ندارد:
الف. سرقفلي ناشي از تركيب تجاري (به استاندارد حسابداري شماره 19 با عنوان ترکيبهاي تجاري مراجعه شود).
ب . حق امتياز معادن و مخارج اکتشاف، توسعه و استخراج معادن، نفت، گاز طبيعي و منابع مشابهي که احيا‌شونده نيست.
ج . اجاره‌ها (به استاندارد حسابداري شماره 21 با عنوان حسابداري اجاره‌ها مراجعه شود).
د . داراييهاي نامشهودي که در روال عادي عمليات واحد تجاري به قصد فروش نگهداري مي‌شود (به استانداردهاي حسابداري شماره 8 يا 9 با عناوين حسابداري موجودي مواد و كالا و حسابداري پيمانهاي بلند‌مدت مراجعه شود).
ﻫ . مخارج قبل از بهره‌برداري (به استاندارد حسابداري شماره 24 با عنوان گزارشگري مالي واحدهاي تجاري در مرحله قبل از بهره‌برداري مراجعه شود).
و . داراییهای نامشهودي که طبق استاندارد حسابداری شماره 31 باعنوان داراییهای غیرجاری نگهداری شده برای فروش و عملیات متوقف شده، به طور مستقل یا در قالب یک مجموعه واحد، به عنوان نگهداری شده برای فروش طبقه‌بندی شده است.
4 . اين استاندارد همچنين براي مخارج تبليغات، آموزش، تحقيق و توسعه بکار مي‌رود. فعاليتهاي تحقيق و توسعه در راستاي توسعه دانش است. بنابراين، اگرچه اين فعاليتها ممکن است منجر به ايجاد يک دارايي با ماهيت عيني گردد (براي مثال نمونه‌سازي يک محصول)، اما عنصر عيني دارايي نسبت به وجه نامشهود، يعني دانش مستتر در آن، در درجه دوم اهميت قرار دارد.
تعاريف
5 . اصطلاحات ذيل در اين استاندارد با معاني مشخص زير بكار رفته است :
- ارزش اقتصادي : خالص ارزش فعلي جريانهاي نقدي آتي ناشياز کاربرد مستمر دارايي از جمله جريانهاي نقدي ناشي از واگذاري نهايي آن.
- ارزش باقيمانده : مبلغ برآوردي که واحد تجاري در حال حاضر مي‌تواند از واگذاري دارايي پساز کسر مخارج برآوردي واگذاري بدست آورد با اين فرض که دارايي در وضعيت متصور در پايان عمر مفيد باشد.
- ارزش منصفانه : مبلغي است كه خريداري مطلع و مايل و فروشنده‌اي مطلع و مايل مي‌توانند در معامله‌اي حقيقي و درشرايط عادي، يك دارايي را در ازاي مبلغ مزبور با يكديگر مبادله كنند.
- استهلاك : تخصيص سيستماتيك مبلغ استهلاك‌پذير يك دارايي طي عمر مفيد آن.
- بهاي تمام شده : مبلغ وجه نقد يا معادل نقد پرداختي يا ارزش منصفانه ساير مابه‌ازاهايي كه جهت تحصيل يك دارايي در زمان تحصيل يا ايجاد آن، واگذار شده است، يا حسب مورد، مبلغي که در زمان شناخت اوليه براساس الزامات خاص ساير استانداردهاي حسابداري،
به آن دارايي تخصيص يافته است (مانند مخارج تأمين مالي). - تحقيق : پژوهشي نو و برنامه‌ريزي شده است که با هدف کسب دانش علمي يا فني جديد انجام مي‌شود.
- توسعه : بکارگيري دستاوردهاي تحقيقاتي يا ساير دانشها درقالب يک برنامه يا طرح براي توليد مواد، تجهيزات، محصولات، فرايندها، سيستمها يا خدمات جديد، يا بهسازي اساسي مواردي که قبلاً توليد يا ارائه گرديده و يا استقرار يافته است، پيش از آغاز توليد يا کاربرد تجاري.
- خالص ارزش فروش: مبلغ وجه نقد يا معادل نقد که ازطريق فروش دارايي در شرايط عادي و پس از کسر کليه هزينه‌هاي مرتبط با فروش حاصل مي‌شود.
- دارايي : حقوق نسبت به منافع‌اقتصادي آتي يا ساير راههاي دستيابي مشروع به آن منافع كه درنتيجه معاملات يا ساير رويدادهاي گذشته به كنترل واحدتجاري درآمده است.
- دارايي نامشهود : يك دارايي قابل تشخيص غيرپولي و فاقد ماهيت‌عيني.
- داراييهاي پولي : وجه نقد و داراييهايي كه قرار است بهمبلغ ثابت يا قابل تعييني از وجه نقد دريافت شود.
- زيان كاهش ارزش : مازاد مبلغ دفتري يک دارايي نسبت بهمبلغ بازيافتني آن.
- عمر مفيد : عبارت است از :
- الف. مدت زماني‌‌كه انتظار مي‌رود يك دارايي، مورد استفاده واحد تجاري قرار گيرد، يا
- ب . تعداد توليد يا ساير واحدهاي مقداري مشابه كه انتظار مي‌رود در فرايند استفاده از دارايي توسط واحد تجاري تحصيل شود.
- مبلغ استهلاك‌پذير : بهاي تمام شده دارايي يا ساير مبالغ جايگزين بهاي تمام شده در صورتهاي مالي ، به كسر ارزش باقيمانده آن.
- مبلغ دفتري : مبلغي كه دارايي پساز كسر استهلاك انباشته و كاهش ارزش انباشته مربوط، به آن مبلغ در ترازنامه منعكس مي‌شود .
- مبلغ بازيافتني : خالص ارزش فروش يا ارزش اقتصادي يك دارايي، هركدام که بيشتر است.
ويژگيهاي دارايي نامشهود
6 . واحدهاي تجاري معمولاً منابعي را صرف تحصيل، توسعه، نگهداري و بهبود داراييهاي نامشهود از قبيل دانش فني يا علمي، طراحي و اجراي سيستمهاي جديد، حق امتياز و علائم تجاري مي‌كنند. نمونه‌هاي رايج از سرفصلهاي كلي فوق، نرم‌افزار رايانه‌اي، حق اختراع، حق تأليف، حق تكثير يا نمايش فيلمهاي سينمايي و ويديويي، سرقفلي محل كسب (حق‌كسب يا پيشه يا تجارت)، حق استفاده از خدمات عمومي، حق امتياز توليد يا خدمات است.
ماهيت غير عيني
7 . داراييهاي نامشهود با تكيه بر ماهيت غيرعيني و غيرپولي آن تعريف مي‌شود. بدين ترتيب اقلامي از قبيل حسابهاي دريافتني در زمره اين داراييها قرار نمي‌گيرد.
8 . برخي داراييهاي نامشهود ممكن است بر روي يا در درون يک عنصر عيني از قبيل لوحهاي فشرده (در مورد نرم‌افزار رايانه‌اي)، مدارك قانوني (در مورد حق اختراع يا پروانه رسمي) يا فيلم باشد. در چنين شرايطي طبقه‌بندي قلم مزبور به عنوان دارايي ثابت مشهود يا دارايي نامشهود مستلزم قضاوت در باره اين امر است كه كدام عنصر مهم‌تر است. مثلاً نرم‌افزار رايانه‌اي مربوط به راه‌اندازي ماشين‌آلات، عملاً بخشي از ماشين‌آلات است و بنابراين در سرفصل داراييهاي ثابت مشهود طبقه‌بندي مي‌شود.
قابليت تشخيص
9 . طبق تعريف، دارايي نامشهود قابل تشخيص است، يعني مي‌توان آن را از سرقفلي واحد تجاري متمايز كرد (از قبيل حق اختراع و حق تاليف). بدين ترتيب سرقفلي واحد تجاري كه از كل واحد تجاري يا ساير داراييهاي واحد تجاري قابل تشخيص نيست به عنوان دارايي نامشهود شناسايي نمي‌شود، حتي اگر داراي منافع اقتصادي آتي باشد. منافع اقتصادي آتي ممکن است از هم‌افزايي داراييهاي قابل تشخيص تحصيل شده يا داراييهايي حاصل شود که به صورت جداگانه حائز معيارهاي شناخت در صورتهاي مالي نيستند. با اين حال واحد تحصيل‌کننده مبالغي را بابت آنها در ترکيب تجاري مي‌پردازد (سرقفلي ناشي از تركيب تجاري در استاندارد حسابداري شماره 19 مطرح شده است).
10 . يک دارايي هنگامي معيار قابليت تشخيص را در تعريف دارايي نامشهود احراز مي‌کند که يکي از شرايط زير را داشته باشد:
الف . جدا شدني باشد، يعني بتوان آن را به منظور فروش، انتقال، اعطاي حق امتياز، اجاره يا مبادلـه (به صورت جداگانه يا همراه با يک قرارداد، دارايي يا بدهي مرتبط) از واحد تجاري جدا کرد، يا
ب . از حقوق قراردادي يا ساير حقوق قانوني ناشي شود، صرفنظر از اينکه آيا چنين حقوقي قابل انتقال يا جدا شدني از واحد تجاري يا ساير حقوق و تعهدات باشد
يا خير.
