اَبَر تورم یک پدیده اقتصادی ویرانگر است که طی آن قیمتها به سرعت افزایش می‌یابد و پول ارزش خود را از دست می‌دهد. گاهی حتی در عرض چند ساعت همه‌چیز دو برابر می‌شود.
همه ما کلمه تورم را بسیار زیاد شنیده‌ایم اما شاید کلمه ابرتورم به گوش بسیاری از افراد ناآشنا باشد. ابرتورم باعث می‌شود که قیمت کالا و خدمات به قدری سریع رشد کند که هیچ کس نتواند تشخیص دهد که قیمت آن کالا یا خدمات خاص مثلا دو هفته پیش چقدر بوده است. آلمان بعد از جنگ جهانی اول گرفتار ابر تورم شده بود. در این دوران سیاه اقتصادی مردهای آلمانی صبح ها که سر کار می‌رفتند شرطی برای کار کردن با کارفرما گذاشته بودند.
شرط این بود که آنها صبح قبل از شروع کار دستمزد خود را دریافت نمایند تا بتوانند آن مقدار پول را به همسرانشان بدهند و قادر باشند نیاز‌های روزمره خود را تامین کنند. اما علت این کار چه بود؟ در جواب باید گفت به دلیل ابر تورم اگر مردهای آلمانی بعدازظهر دستمزد می‌گرفتند، قیمتها بسیار بالاتر رفته بود و دیگر دستمزد دریافتی آنها ارزش چندانی نداشت. با این مقدمه به این سوال جواب می‌دهیم که ابرتورم چیست و چگونه به وجود می‌آید.
ابرتورم چیست؟
اَبَر تورم اصطلاحی برای توصیف افزایش سریع، بیش از حد و خارج از کنترل عمومی قیمت در یک اقتصاد است. تورم به معنی رشد سطح عمومی قیمتها در بازه‌های یک ماهه و یک ساله است. مثلا اگر مقصود تورم ماهانه باشد بازه یک ماهه سنجیده می‌شود و اگر تورم نقطه به نقطه را محاسبه کنیم، تغییرات قیمتها در بازه یک ساله به دست می‌آید. اما ابر تورم به معنی رشد ناگهانی قیمتها به صورت روزانه است.
در نتیجه تورم به آرامی و با درصد پایینی اتفاق می‌افتد اما ابرتورم با سرعت بالا و رشدی بسیار بالاتر، خود را نشان می‌دهد. اگر افزایش سطح عمومی قیمتها در یک ماه به بیش از 50 درصد برسد ابرتورم شکل گرفته است. در شرایط ابرتورمی شما دیگر روی کالاها برچسب قیمتی نمی‌بینید زیرا این تورم بیش از 50 درصد در ماه باعث می‌شود که هر روز قیمت جدیدی برای کالاها شکل بگیرد.
اَبَرتورم یا Hyperinflation تورم بسیار بالا و معمولاً پرشتابی است که به سرعت ارزش واقعی ارز داخلی را بین برده و با افزایش قیمت کالاها باعث می‌شود افراد جامعه میزان دارایی‌هایشان را به شکل پول محلی به حداقل برسانند.
دلایل ایجاد ابرتورم چیست؟
ریشه بروز ابرتورم کسری بودجه دولت است. در مواقعی که درآمد‌های دولت کمتر از مخارجش باشد، دچار کسری بودجه می‌شود. اما کسری بودجه به خودی خود منجر به ابر تورم نخواهد شد بلکه هنگامی شکل می‌گیرد که دولت‌ها برای جبران کسری بودجه خود اقدام به چاپ پول بدون پشتوانه کنند.
عرضه بیش از اندازه پول و تورم ناشی از کشش تقاضا
عرضه بیش از اندازه پول، از طریق چاپ آن باعث افزایش نقدینگی موجود در جامعه می‌شود، اما مهم‌تر از همه افزایش قدرت خرج کردن است که به علت افزایش نقدینگی ایجاد می‌شود. این افزایش قدرت خرج کردن باعث افزایش تقاضا برای کالا و خدمات در جامعه می‌شود و از آنجا که عرضه کنندگان نمی‌توانند این حجم از تقاضا را پوشش دهند، در نهایت منجر به ایجاد ابرتورم در فضای اقتصادی خواهد شد. البته ابرتورم می‌تواند به دلیل فشار چشمگیر هزینه‌ها نیز شکل بگیرد.
اثرات ابرتورم بر جامعه چیست؟
در شرایطی که ابر تورم پدید می‌آید، مردم این انتظار را دارند که در روزها و ماه‌های آینده نیز تورم با سرعت بالایی جریان داشته باشد. به همین دلیل دیگر هیچ علاقه‌ای به نگهداری وجوه نقد خود نخواهند داشت. در نتیجه مردم برای خرید کالاهای موجود در جامعه هجوم می‌برند و تمامی کالاهای موجود را برای جلوگیری از بی‌ارزش شدن دارایی خود، خریداری می‌کنند یا به نحوی دست به سرمایه گذاری در دارایی‌های ارزشمند می‌زنند. این کار باعث بروز کمیابی در جامعه می‌شود.
از سوی دیگر به علت عدم معامله و نبود کسب و کار در جامعه درآمد‌های مالیاتی دولت کاهش می‌یابد و دولت برای جبران هزینه‌های خود با سرعت بالاتری پول چاپ می‌کند. این چاپ پول ابرتورم را تشدید می‌کند و در نهایت کل فضای اقتصادی جامعه دچار مشکلات شدید خواهد شد. علاوه بر این مسائل به دلیل وجود ابرتورم، نرخ ارز داخلی کشوری که گرفتار ابرتورم شده است در برابر ارزهای معتبر جهانی تقریبا ارزش خود را از دست می‌دهد و گاهی اوقات ارزش آن نزدیک به صفر می‌شود.
چگونه می توان با تاثیرات ابرتورم مقابله کرد؟
تمامی فعالان بازار می‌دانند که دلیل اصلی افزایش تورم، مازاد تقاضا در بازار است. مازاد تقاضا دلیل اصلی که دارد این است که نقدینگی در سیستم اقتصادی افزایش یافته است. بانک مرکزی می‌تواند از طریق سیاست پولی انقباضی به کاهش و کنترل نرخ تورم اقدام کند. بانک مرکزی در چنین شرایطی یعنی در حالت ابر تورم با افزایش نرخ بهره کوتاه مدت، نقدینگی را از بازار به سمت بانک هدایت می‌کند. در این حالت به دلیل کاهش میزان نقدینگی در بازار و کاهش قدرت خرج کردن از سوی مردم، تقاضا در بازار کاهش خواهد یافت و به تبع قیمت کالا و خدمات نیز به مرور کاهش خواهند یافت.
بهترین گزینه‌های سرمایه گذاری در زمان ابرتورم
شرایط در زمان ابرتورم دارایی‌های ثابت و گزینه‌هایی که جایگزین خوبی برای پول هستند، برای سرمایه گذاری مناسب هستند. در واقع در شرایطی که پول به دلیل سیاست‌های پولی نامناسب ارزش خود را در مبادله از دست می‌دهد، جایگزین‌هایی مانند طلا ارزش خود را حفظ خواهند کرد. علاوه بر طلا، زمین و ساختمان نیز که جزو دارایی‌های ثابت به حساب می‌آیند، چنین وضعیتی خواهند داشت. گزینه‌هایی نیز که در این دارایی‌ها سرمایه گذاری کنند، مثلا صندوق‌های طلا نیز با رشد قابل توجه روبرو خواهند شد. البته بورس را نیز نباید از یاد برد.
در این شرایط به‌طور معمول به سمت نگهداری ارزهای خارجی پایدارتر سوق بیابند. در چنین شرایطی با این حال که سطح عمومی قیمتها بر اساس پول محلی در اقتصاد مواجه با ابرتورم به سرعت افزایش پیدا می‌کند، قیمت اقلام نسبت به ارزهای خارجی نسبتاً با ثبات باقی می‌ماند.
نمونه‌های ابرتورم در جهان
اقتصاد یونان در دوران اشغال توسط کشورهای محور در جنگ جهانی دوم آسیب زیادی دید. پیش از بهار 1941 تحت تأثیر چندین حمله قرار گرفت، تأثیر چندین حمله را در اواخر سال 1940 احساس کرده بود. اشغالگران مواد خام، دام و غذا را بردند و دولت دست نشانده مجبور شد هزینه های اشغال را به دوش بکشد.
کاهش تولیدات کشاورزی منجر به کمبود شدید مواد غذایی در شهرهای اصلی و دوره ای به نام قحطی بزرگ شد. کاهش جمع آوری مالیات به افزایش تورم کمک کرد که در نوامبر 1944 به اوج 13800 درصد در ماه رسید.
اگرچه افزایش قیمتها به شدت مجارستان یا آلمان پس از جنگ نبود، ولی تلاش‌های ثبات یونان برای مدت طولانی‌تری ادامه یافت. پس از آزادی در اکتبر 1944، دولت سه تلاش در طول هجده ماه قبل از رسیدن به ثبات از طریق اصلاحات مالی انجام داد. وام و ارز جدید.
به هرحال دلایل وقوع ابرتورم در کشورهای مختلف متفاوت بوده است و لذا راهکارهای بکار رفته هم متفاوت بوده است، هرچند مشترکاتی هم داشته اند.
ابر تورم معمولاً به دلایل زیر رخ می‌دهد :
1. افزایش شدید عرضه پول : زمانی که دولت‌ها برای تأمین هزینه‌های خود به چاپ پول روی می‌آورند، ممکن است عرضه پول به‌طور ناگهانی افزایش یابد و این باعث کاهش ارزش پول و افزایش قیمتها می‌شود.
2. کاهش تولید و عرضه کالاها : در مواقعی که تولید کالاها کاهش یابد یا عرضه آنها با مشکلاتی مواجه شود، قیمتها به سرعت افزایش می‌یابند.
3. بی‌اعتمادی عمومی : زمانی که مردم نسبت به ارزش پول خود بی‌اعتماد شوند ، ممکن است به سرعت به خرید کالاها و تبدیل پول به دارایی‌های دیگر روی آورند که این نیز به افزایش قیمتها دامن می‌زند.
میزان ابرتورم در کشورهایی بعنوان مثال بشرح زیر است:
مجارستان 1946، تورم روزانه 207 درصد و هر پانزده ساعت قیمتها دوبرابر می شد.
زیمبابوه 2008، تورم روزانه 98 درصد و هر بیست و پنج ساعت قیمتها دو برابر می شد.
یوگسلاوی 1994، نرخ تورم روزانه 65 درصد و قیمتها هر سی و چهار ساعت دوبرابر می شد.
آلمان 1923، نرخ تورم روزانه 21 درصد و قیمتها هر سه و روز هفده ساعت دوبرابر می شد.
یونان 1944، نرخ تورم روزانه 18 درصد و قیمتها هر چهار روز و شش ساعت دو برابر می شد.
هرچند بروز ابرتورم در دنیا کم است و تعداد وقوع آن در دنیا محدود بوده است اما می‌توان نمونه‌هایی از آن را در کشورهای مختلف دید. در زیر به چند مورد از نمونه‌های ابرتورم در جهان اشاره می‌کنیم.
ابرتورم مجارستان
یکی از نمونه‌های مهم ابرتورم جهان از سال 1945 تا سال 1946 در کشور مجارستان اتفاق افتاده است. تورم روزانه در این کشور به بیش از 270 درصد رسیده بود و برای دو برابر شدن قیمت کالا و خدمات موجود در این کشور تنها 15 ساعت زمان لازم بود. این کشور با تغییر واحد پولی خود و کنترل کامل چاپ پول توانست از وضعیت ابرتورمی خارج شود.
ابرتورم زیمبابوه
دومین نمونه ابرتورم بزرگ تاریخ، مربوط به کشور زیمبابوه است. این ابرتورم در فاصله یک سال از 2007 تا 2008 اتفاق افتاد. در این بازه زمانی تورم روزانه زیمبابوه عدد 98 درصد را تجربه کرده است و برای دوبرابر شدن قیمت کالاها در این کشور کمی بیش از 24 ساعت زمان لازم بود. زیمبابوه با منسوخ کردن ارز داخلی خود و جایگزین کردن ارزهای خارجی به عنوان پول رایج کشور توانست از شرایط ابرتورمی خارج شود.
ابرتورم یوگسلاوی
سومین نمونه ابرتورم بزرگ تاریخ در کشور یوگسلاوی سابق اتفاق افتاد. تورم روزانه در این کشور بالغ بر 65 درصد بود و برای دو برابر پیشدن قیمت کالاها در آن فقط 1.4 روز زمان نیاز بود.
ابرتورم آلمان
در نهایت به ابرتورم آلمان می‌رسیم. ابرتورم آلمان در سال‌های 1921 تا 1923 و پس از جنگ جهانی اول رخ داد. ارزش پول آلمان در طول این ابرتورم به شدت افت کرد به طوری که بیشترین تورم ماهانه به 29500 درصد رسید. مدت زمان دو برابر شدن قیمتها در این ابرتورم هر 3.7 روز بود.
جمع‌بندی
ابرتورم به صورت یک قاعده سرانگشتی زمانی رخ می‌دهد که تورم ماهانه در یک کشور به 50 درصد یا بالاتر برسد. در این شرایط فقر گسترده‌ای بر یک کشور و مردم آن حاکم می‌شود. بهترین گزینه‌های سرمایه گذاری در شرایط ابرتورم طلا و صندوق‌های طلا، دارایی‌های ثابت یا صندوق‌های سرمایه گذاری مبتنی بر آنها و برخی موارد دیگر هستند. معروفترین ابرتورم‌هایی که در دنیا مشاهده شده‌اند مربوط به مجارستان پس از جنگ جهانی دوم، زیمبابوه و یوگسلاوی سابق بوده‌اند. در سال‌های اخیر نیز این معضل اقتصادی در ونزوئلا مشاهده شد.
